Jabłko tam śpi. (fałszywi przyjaciele – część 2)

Ciekawe, czy zostało już zdefiniowane w psychologii albo medycynie zboczenie polegające na obsesyjnym rozmyślaniu nad etymologią słów. „Etymofilia”? Nie wiem, czy to uleczalne, w każdym razie na razie mnie dręczy – i tak na przykład jadę sobie tramwajem i myślę o złotych jabłkach, bo akurat tego typu owoc mignął mi gdzieś na bilbordzie. Une pomme d'or, byłbyż to pomidor? Coś mi w tym nie grało tak do końca, zwłaszcza kolor się nie zgadzał, brakowało też samogłoski w środku; kombinowałam więc dalej i w końcu wpadłam na pomysł, jakie też zagadkowe przesłanie niesie polska nazwa owego warzywa. Une pomme y dort!

„Jabłko tam śpi” - może ugryzło zatrutą królewnę? Byłam zachwycona moim pomysłem, a zwłaszcza jego absurdalnością.

Niestety, rzeczywistość okazała się mniej abstrakcyjna i Internet też potwierdził, że chodzi jednak o pospolite złote jabłka (włoskie "pomo d'oro"). Nie zniechęcona tym odkryciem postanowiłam mimo wszystko podzielić z się z Wami moim spostrzeżeniem i przy okazji zaserwować kilka innych słówek, których etymologia pozostawia wiele do życzenia przy zderzeniu z rzeczywistością. Jeśli przegapiliście część pierwszą, zapraszam do zapoznania się z nią TUTAJ.

A tymczasem garść słówek na dziś.

6. RONDEL. Taki mały garnek z długą rączką, który zwykle przypalam gotując mleko. Co ma wspólnego z francuskim słowem „une rondelle” [ʀɔ̃dɛl]? Okrągły (rond) kształt i niewiele więcej. „Une rondelle” to może być okrągły plasterek – np. cytryny, kiełbasy, pomidora także :) Może to być również metalowa podkładka, taka okrągła, z dziurką, którą się czasem wkłada pod śrubki, żeby lepiej stykały. Natomiast wskazany na wstępie garnuszek to raczej „une casserole”.

7. FOLIA. To słowo nie zostało akurat zaczerpnięte z francuskiego, ale sprawia mi tyle radości, że postanowiłam o nim napisać mimo wszystko. Zawsze bowiem wracając do domu tramwajem mijam wielki szyld reklamowy z napisem „folie” i nieodmiennie czytam go na modłę francuską: [fɔli] – czyli szaleństwo. Niestety, jeśli chodzi o ów kawałek tworzywa służący do zawijania weń różnych rzeczy, to można go nazwać po francusku na przykład „une feuille  [fœj]  d'aluminium” - folia aluminiowa, „une feuille de plastique” - folia plastikowa, i tak dalej. Natomiast polskiemu słowu „folia” chyba nieco bliżej do niemieckiego „die Folie” (i to jest dopiero prawdziwy fałszywy przyjaciel niemiecko-francuski!).

8. OBSKURNY. W języku polskim słowo o wydźwięku pejoratywnym, kojarzy się z lichością, nędzą, brudem, odrapaniem i pokojami studenckimi. Tymczasem francuski przymiotnik „obscur” [ɔpskyʀ] to ciemny, słabo oświetlony, a w znaczeniu bardziej abstrakcyjnym – niejasny, a może nawet i nieco tajemniczy. Jeśli chcielibyśmy sięgnąć po czasowniki potrzebne do opisania brudnego, odrażającego miejsca, to można powiedzieć, że jest ono „dégoûtant”  [degutɑ̃] albo „sordide” [sɔʀdid].

9. DEGAŻOWAĆ. Ha, słowo-zagadka! Gdy nauczona doświadczeniem zaczęłam prosić panią fryzjerkę, żeby mi lekko zdegażowała grzywkę, dowiadywałam się, że lepiej ją wycieniować, natomiast gdy proszę o cieniowanie, zwykle okazuje się, że grzywka zostanie zdegażowana. Chyba nie nadążam za modą albo nie wiem, co dla mnie dobre... W każdym razie przez degażowanie rozumiemy zabieg fryzjerski, do wykonania którego potrzebne są specjalne nożyczki zębate, za pomocą których przerzedzamy włosy – jedne zostają długie, inne się lekko skracają, a fryzura nabiera lekkości. Czasownik, który będzie nam potrzebny u francuskiej fryzjerki to „désépaissir” [dezepesiʀ] (wiem, że nie ma takiego słowa jak odgęścić, ale gdyby było, to dobrze by tłumaczyło, o co chodzi). Jeśli zaś chodzi o czasownik „dégager” [degaʒe], to może się on okazać jeszcze bardziej przydatny. Zacznijmy od spławiania nachalnych typów, z którymi nie chce nam się rozmawiać. Wystarczy warknąć: „dégage!”, czyli spadaj, odczep się, idź sobie. "Le Petit Robert" wymienia mnóstwo innych znaczeń tego czasownika, obracają się one wokół oczyszczania, uwalniania, uprzątania, etc. To jedno z tych słów, które nie ma jednoznacznego odpowiednika w języku polskim, ale może mieć różne znaczenia w zależności od kontekstu. Warto zwracać na nie uwagę, gdy pojawia się w tekście i nabierać wyobrażenia o tym, w jakich okolicznościach można go używać.

10. KORSARZ. Postrach mórz i oceanów, łupiący wrogie statki za przyzwoleniem miłościwie panującego władcy – obecnie profesja raczej mało powszechna, niemniej jednak nadal spotykana w literaturze i filmach przygodowych. Z powodu niewielkiej popularności tego zawodu wśród kobiet, zapewne nie ma on (etymologicznie) zbyt wiele wspólnego z francuskim słowem „un corsage” [kɔʀsaʒ] stanowiącym element damskiej odzieży – coś na kształt gorseciku, bluzki, dopasowanej góry. Profesjonalny pirat, o którym mowa, to po francusku „un corsaire” [kɔʀsɛʀ].

Jeśli zaś chodzi o niezbadane meandry etymologii, to należy jeszcze dodać, że po angielsku „corsage” (zaczerpnięty z francuskiego) oznacza mały bukiecik mocowany na nadgarstku – po polsku ów bukiecik nazywany jest „korsarzem”, został więc najwyraźniej spolszczony przez skojarzenie, bo przecież w innym wypadku bardziej pasowałoby „ż” a nie „rz” na końcu. Założę się, że o ile zdarzały się jednak piratki w gorsetach, o tyle żadna z nich nie pohańbiłaby się tego typu dziewczyńską ozdobą!